గత ఆరు దశాబ్దాలుగా , ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద జాతీయ అంతరిక్ష కార్యక్రమాలలో ఒకటిగా ఇస్రో అభివృద్ధి చెందింది . సామాజికాభివృద్ధికి ఉపయోగపడే ఉపగ్రహ సేవలను , అంతరిక్ష ఆధారిత సాంకేతికతను ఇస్రో అందజేస్తుంది . భారత అంతరిక్ష కార్యక్రమానికి తొలి నాళ్ళనుండీ భారతీయ పరిశ్రమ వెన్నెముకగా నిలిచింది . భవిష్యత్ కార్యక్రమాలలో కూడా , ఆసక్తి ఉన్న రంగాలలో పరిశ్రమ భాగస్వామ్యాన్ని పెంచడానికి ఇస్రో ఎల్లప్పుడూ ప్రయత్నిస్తుంది .
అంతరిక్ష రవాణా వ్యవస్థలు , గ్రౌండ్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌ , భూ పరిశీలన , శాటిలైట్ కమ్యూనికేషన్ అవసరాలను తీర్చే ఉపగ్రహాల సముదాయంతో కూడిన అంతరిక్ష ఆస్తులతో (Space assets) సహా అంతరిక్ష రంగంలో భారతదేశం స్వదేశీ సామర్థ్యాలను సంపాదించుకుంది . జాతీయ అవసరాలు మరియు సామాజిక సాధారణ సమస్యలను పరిష్కరించడానికి అంతరిక్ష సాంకేతికత యొక్క అనువర్తనాలకు (Space technology applications) సంబంధించిన అనేక కార్యాచరణ కార్యక్రమాలను ఇస్రో నిర్వహిస్తున్నది .
ప్రభుత్వం అంతరిక్ష రంగానికి కేటాయిస్తున్న ఆర్ధిక బడ్జెట్ ప్రతి సంవత్సరం గణనీయంగా పెరుగుతున్నది . 2022-23 ఆర్థిక సంవత్సరంలో , భారత ప్రభుత్వం అంతరిక్ష రంగానికి 13,700 కోట్లను రూపాయలను కేటాయించింది . అయితే , 360 బిలియన్ అమెరికన్ డాలర్ల గ్లోబల్ స్పేస్ ఎకానమీలో భారతదేశం వాటా సుమారు రెండు శాతం మాత్రమే .
అంతరిక్ష రంగంలో ప్రవేట్ భాగస్వామ్యం ఆవశ్యకత
రాకెట్ మరియు శాటిలైట్ లాంచ్ సర్వీసెస్ కు ధృఢమైన మౌళిక సదుపాయాలు మరియు భారీ పెట్టుబడులు అవసరం . ప్రస్తుతం , ప్రభుత్వం ఈ విభాగంలో ఒక నిర్దిష్ట స్థాయిలో ప్రభుత్వం ప్రవేట్ భాగస్వామ్యాన్ని అనుమతించింది . లార్సెన్ & టూబ్రో , గోద్రేజ్ మరియు టాటా వంటి పెద్ద సంస్థలు ఇస్రోకు దీర్ఘకాలిక విక్రేతలు . మౌలిక సదుపాయాల కల్పన , రాకెట్ దశలను తయారీ , పరీక్షించడం , అనుసంధానం వంటి సామర్థ్యాలను కలిగి ఉన్నాయి . అయితే , ఈ తరహా సేవలు వారి మొత్తం పారిశ్రామిక ఉత్పత్తిలో కొద్ది భాగం మాత్రమే . వ్యాపారం పరంగా , అంతరిక్ష రంగం పెద్ద మొత్తంలో పెట్టుబడులు పెట్టాల్సిన రంగం కాబట్టి , ప్రైవేటు భాగస్వామ్యాన్ని పెంచడానికి ప్రారంభ దశలో పలు సంస్థలు సమ్మిళితంగా (conglomerates) పాల్గొన్నాయి .
భారతీయ ప్రైవేట్ సంస్థలు సాధారణంగా ప్రధానంగా విడి భాగాలు (Components) మరియు ఉపవ్యవస్థల (subsystems) సరఫరా చేస్తాయి . ఉపగ్రహ - ఆధారిత సేవలు మరియు భూ - ఆధారిత వ్యవస్థల విభాగాలలో అవి పోటీ పడలేవు . అలాగే , భారతీయ కంపెనీలకు స్వతంత్ర అంతరిక్ష ప్రాజెక్టులను చేపట్టే లేదా అంతరిక్ష ఆధారిత సేవలను అందించే వనరులు మరియూ సాంకేతికత లేదు . ఇస్రో సాంప్రదాయ విక్రేత - సరఫరాదారు నమూనాపై (vendor-supplier model) పనిచేస్తున్నందున , మేధో సంపత్తి (Intelectual property) అంతా ఆ సంస్థ అధీనంలోనే ఉన్నది . ఒక విధంగా ఇప్పటి వరకూ ఇది భారతీయ కంపెనీల సాంకేతిక పురోగతికి ఆటంకం కలిగించిందని చెప్పవచ్చు .
సముచిత సాంకేతిక పరిజ్ఞానం అభివృద్ధిలో ప్రైవేటు రంగం వేగంగా అడుగులు వేస్తున్నది . నావిగేషన్ , రిమోట్ సెన్సింగ్ , వాతావరణ పర్యవేక్షణ , వ్యవసాయం , శాటిలైట్ కమ్యూనికేషన్ మరియు బ్రాడ్‌బ్యాండ్ ఇంటర్నెట్‌తో సహా పలు రంగాలలో కార్యకలాపాలలో ప్రైవేటు సంస్థలు విప్లవాత్మక మార్పులు చేస్తున్నాయి . తగిన విధివిధానాలు మరియు నిబంధనలతో ప్రైవేటు రంగం ఇస్రోకు భాగస్వామి అవుతున్నది . భద్రతా సవాళ్లను ఎదుర్కోవటానికి బలమైన ప్రైవేట్ రంగం కూడా దోహదం చేస్తుంది . వివిధ సంబంధిత రంగాలలో సామర్థ్యాలను పెంచడం , ప్రత్యామ్నాయ అంతరిక్ష ప్రయోగ ఎంపికలు , వాణిజ్యపరంగా లభించే స్వదేశీ ఉపగ్రహ కమ్యూనికేషన్ పరిష్కారాలు , భవిష్యత్ సాంకేతిక పరిజ్ఞానాలలో పరిశోధన - అభివృద్ధి , ట్రాకింగ్ సామర్థ్యాలు మరియు అంతరిక్ష ఆస్తుల రక్షణపై సమిష్ఠి దృష్టి పెట్టాలి .
క్రమేణా ప్రైవేట్ సంస్థలు అంతరిక్ష - ఆధారిత అనువర్తనాలు మరియు సేవలను అభివృద్ధి చేయడానికి అవసరమైన ఆవిష్కరణలను తీసుకు వచ్చే అవకాశాలు పెరుగున్నాయి . ఈ సేవలకు ప్రపంచవ్యాప్తంగా మరియు భారతదేశంలో గిరాకీ పెరుగుతున్నది . ఉపగ్రహ డేటా , ఛాయా చిత్రాలు (imageries) మరియు అంతరిక్ష సాంకేతిక పరిజ్ఞానం చాలా రంగాలలో ఉపయోగించబడుతున్నాయి . పెరుగుతున్న ఈ డిమాండ్‌ను తీర్చడానికి , ప్రస్తుత ప్రైవేట్ భాగస్వామ్యం 70% కు విస్తరించాల్సి ఉంటుంది . భారతదేశంలో ప్రస్తుతం రాకెట్ మరియు ఉపగ్రహ ప్రాజెక్టులలో 40+ స్టార్టప్‌లు పనిచేస్తున్నాయి . ఈ సంఖ్య ఇంకా పెరిగే అవకాశం ఉంది .
అంతరిక్ష రంగ సంస్కరణలు :
అంతరిక్ష రంగ సంస్కరణలకు సంబంధించిన ముసాయిదా చట్టాన్ని కేంద్ర క్యాబినెట్ 2020 లో ఆమోదించింది . తద్వారా , రాకెట్లు మరియు ఉపగ్రహాలను నిర్మించడం / అభివృద్ధి చేయడం , ప్రయోగ సేవలను అందించడం వంటి అనేక రకాల అంతరిక్ష కార్యకలాపాలలో పాల్గొనడానికి లేదా చేపట్టడానికి ప్రైవేటు రంగానికి వీలు కలిగింది . దీని ద్వారా , ప్రైవేట్ వ్యాపారాలు ఆర్ అండ్ డి కార్యకలాపాలను నిర్వహించగలుగుతున్నాయి . వివిధ సైన్స్ మరియు ఇంటర్ ప్లానెటరీ మిషన్లపై ఇస్రోతో సహకరించగలవు మరియు ఇస్రో యొక్క సౌకర్యాలను ఉపయోగించుకోగలవు . తద్వారా ఇస్రో సంస్థ ఆర్ అండ్ డి , శాస్త్రీయ మిషన్లు మరియు అంతరిక్ష అన్వేషణలపై దృష్టి పెట్టడానికి అవకాశం ఏర్పడింది .
ప్రభుత్వం పరిశ్రమల నిర్మాణాత్మక ప్రమేయం కోసం విధివిధానాలను రూపొందించింది . పటిష్టమైన టెక్నాలజీ ట్రాన్స్‌ఫర్ మెకానిజం ద్వారా ఇస్రో అభివృద్ధి చేసిన సాంకేతికతలను ఉపయోగించడం ద్వారా వాణిజ్య అనువర్తనాలు / స్పిన్ - ఆఫ్‌లను కనుగొనడంలో పరిశ్రమను ఇస్రో ప్రోత్సహిస్తుంది . విదేశీ వనరులపై ఆధారపడటాన్ని తగ్గించడానికి , వ్యయాన్ని ఆదా చేయడానికి మరియు ఉద్యోగ అవకాశాలను సృష్టించడానికి విడి భాగాలు మరియు పరికరాలను దేశీయంగా తయారు చేయడంపై ఇస్రో దృష్టి కేంద్రీకరిస్తున్నది .
అంతరిక్ష శాఖను బలోపేతం చేయడానికి మరియు ప్రైవేట్ అంతరిక్ష కంపెనీలను ప్రోత్సహించడానికి ఇన్ - స్పేస్ మరియూ ఎన్ . ఎస్ . ఐ . ఎల్ కొత్త ఏజెన్సీలు ఏర్పడ్డాయి .
ఇన్ - స్పేస్
ఈ సంస్కరణలను కొత్త నోడల్ ఏజెన్సీ , ఇండియన్ నేషనల్ స్పేస్ ప్రమోషన్ అండ్ ఆథరైజేషన్ సెంటర్ ( ఇన్ - స్పేస్ ) అమలు చేస్తుంది . ప్రైవేటు రంగ కార్యకలాపాలను నియంత్రించడానికి మరియు అనుమతించడానికి ఇన్ - స్పేస్ బాధ్యత వహిస్తుంది . భద్రత , చట్టపరమైన ప్రమోషన్ కార్యకలాపాలు మరియు పర్యవేక్షణ ప్రయోజనాల కొరకు స్వంత డైరెక్టరేట్‌లను నియమిస్తుంది . స్నేహపూర్వక నియంత్రణ పర్యావరణ వ్యవస్థను సృష్టించడం ద్వారా మరియు సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ఇస్రో నుండి ప్రైవేట్ సంస్థలకు బదిలీ చేయడం ద్వారా ప్రైవేట్ రంగ భాగస్వామ్యాన్ని ప్రోత్సహించడానికి కూడా ఇన్ - స్పేస్ సంస్థ బాధ్యత వహిస్తుంది .
ఎన్ . ఎస్ . ఐ . ఎల్
ఇస్రో యొక్క వాణిజ్య కార్యకలాపాలు ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోని యూనిట్ - న్యూ స్పేస్ ఇండియా లిమిటెడ్ ( ఎన్ . ఎస్ . ఐ . ఎల్ ) అప్పగించబడ్డాయి . ఎన్ . ఎస్ . ఐ . ఎల్ తన అంతరిక్ష కార్యకలాపాలను ‘ సరఫరా - ఆధారిత మోడల్ ’ ప్రకారం కాకుండా ‘ డిమాండ్ - ఆధారిత మోడల్ ’ పై కొనసాగిస్తుంది . మరియూ , అంతరిక్ష ఆస్తుల వాంఛనీయ వినియోగాన్ని నిర్ధారిస్తుంది . ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోని వాణిజ్య సంస్థ పాత్రలో , అంతరిక్ష సంబంధిత కార్యకలాపాల్లో పాల్గొనడానికి లేదా అంతరిక్ష వనరులను ఉపయోగించాలనుకునే ప్రైవేట్ సంస్థలకు , ఇస్రో మధ్య సంధాన కర్తగా కూడా పనిచేస్తుంది . అంతరిక్ష పరిశ్రమలో ఉత్పత్తులు మరియు సేవల ప్రోత్సాహం మరియు వాణిజ్యీకరణకు కూడా ఇది బాధ్యత వహిస్తుంది . అదనంగా , ఇస్రో యొక్క బాధ్యతలు - కార్యాచరణ ప్రయోగ వాహనాలు , ఉపగ్రహాలు మరియు వాణిజ్య కార్యకలాపాలు , పరిశ్రమ కన్సార్టియా రూపంలో అమలు చేసే భాద్యతను ఎన్ . ఎస్ . ఐ . ఎల్ వహిస్తున్నది . ఇస్రో వాణిజ్య వ్యవహారాలను గతంలో పర్యవేక్షించిన ఆంట్రిక్స్ కార్పొరేషన్ లిమిటెడ్ ఎన్ . ఎస్ . ఐ . ఎల్ లో విలీనం చేయబడింది .
ప్రభుత్వం అంతరిక్ష రంగంలో ప్రైవేటు భాగస్వామ్యానికి అనుమతించిన కొన్ని నెలల్లోనే , ఇన్ - స్పేస్ భారత మరియు విదేశీ సంస్థల నుండి కనీసం 26 ప్రతిపాదనలను అందుకుంది . ఈ ప్రతిపాదనలు గ్రౌండ్ స్టేషన్ల ఆమోదం , ఉపగ్రహ సనుదాయాలను ఏర్పాటు చేయడం , ఉపగ్రహాలను అభివృద్ధి చేయడం మరియు ప్రయోగించడం మరియు వాహనాలను ప్రయోగాలు చేయడం వరకు ఉన్నాయి . అంతేకాకుండా , యుఎస్ ఆధారిత అమెజాన్ వెబ్ సర్వీసెస్ , యుకె ఆధారిత వన్‌వెబ్ ( భారతి గ్రూప్ మద్దతుతో ), టాటా యొక్క నెల్కో మరియు ఎల్ అండ్ టి వంటి సంస్థలు ఈ రంగంపై ఆసక్తి చూపించాయి . తమ ప్రయోగ వాహనం / రాకెట్ అభివృద్ధి కార్యక్రమానికి ఇస్రో సౌకర్యాలను ఉపయోగించుకీవడానికి మరియు సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని పొందడానికి , చెన్నైకి చెందిన చిన్న రాకెట్ సంస్థ అగ్నికుల్ కాస్మోస్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్ ఒప్పందం చేసుకున్నది .
ఇండియన్ స్పేస్ అసోసియేషన్‌ను ( ఇ . ఎస్ . పి . ఎ )
భారతదేశంలో అంతరిక్ష సాంకేతికతను పెంచడానికి సహాయపడే ఒక ప్రైవేట్ పరిశ్రమ సంస్థ ఇండియన్ స్పేస్ అసోసియేషన్ నవంబర్ 2021 లో ప్రారంభమైయింది . ఇది అంతరిక్ష సాంకేతికత మరియు డొమైన్ చుట్టూ ఉన్న పాలసీ సమస్యపై ఇస్రో మరియు ఇతర ఏజెన్సీలతో సహకరిస్తుంది . భారతదేశంలో కెపాసిటీ బిల్డింగ్ మరియు స్పేస్ ఎకనామిక్ హబ్‌లు మరియు ఇంక్యుబేటర్లపై ఇ . ఎస్ . పి . ఎ దృష్టి పెడుతుంది . వన్‌వెబ్ , భారతీ ఎయిర్‌టెల్ , మ్యాప్‌మిండియా , వాల్‌చంద్‌నగర్ ఇండస్ట్రీస్ , అనంత్ టెక్నాలజీస్ లిమిటెడ్ , లార్సన్ & టూబ్రో మరియు నెల్కో ( టాటా గ్రూప్ ) సంస్థలు వ్యవస్థాపక సభ్యులు కాగా , గోద్రెజ్ , హ్యూస్ ఇండియా , అజిస్టా - బిఎస్‌టి ఏరోస్పేస్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్ , బి . ఈ . ఎల్ , సెంటమ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ , మక్సార్ ఇండియా సంస్థలు అసోసియేషన్ యొక్క ప్రధాన సభ్యులు .
ఇప్పటికే పలు అంకుర సంస్థలు (స్టార్ట్ అప్స్) ప్రైవేట్ రంగ అంతరిక్ష కార్యక్రమాలలో పని చేస్తున్నాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి: స్కైరూట్ ఏరోస్పేస్ ( హైద్రాబాద్ ), ధ్రువ స్పేస్ ( హైద్రాబాద్ ), పిక్సెల్ ( బెంగుళూరు ), అగ్నికుల్ ( చెన్నై ), యాస్ట్రోం ( బెంగుళూరు ), కవా స్పేస్ ( ముంబాయి ), సాటెలైజ్ ( ముంబాయి ), బెల్లాట్రెక్స్ ఏరోస్పేస్ ( బెంగుళూరు ), టీం ఇండస్ మూన్ షాట్ ( బెంగుళూరు ).
ఆయా కంపెనీలు పెడుతున్న పెట్టుబడి, రూపొందించే అంతరిక్ష సంబంధిత రాకెట్లు/ సూక్ష్మ ఉపగ్రహాలు/ఉపకరణాల వివరాలను ఈ 10 నిమిషాల వీడియోలో, క్రింద ఇచ్చిన లింక్ ద్వారా వీక్షించండి.
VIDEO
రాబోయే రోజుల్లో ...
మన ప్రైవేట్ పారిశ్రామిక రంగం యొక్క సాంకేతిక పురోగతి మరియు విస్తరణలో అంతరిక్ష రంగం ప్రధాన ఉత్ప్రేరక పాత్ర పోషిస్తుంది . అంతరిక్ష రంగంలో ప్రైవేట్ పరిశ్రమలు , విద్యా సంస్థలు మరియు పరిశోధనా సంస్థల అధిక భాగస్వామ్యం కొరకు ఇన్ - స్పేస్ పని చేస్తుంది .
అంతరిక్ష రంగంలో అధునాతన సామర్థ్యాలు కలిగిన కొన్ని దేశాలలో భారతదేశం ఒకటి . ఈ సంస్కరణలతో , ఈ రంగం కొత్త శక్తిని మరియు చైతన్యాన్ని పొందుతుంది . అంతరిక్ష కార్యకలాపాల యొక్క తదుపరి దశలకు దేశం దూసుకుపోవడానికి సహాయపడుతుంది .
